Wat u moet weten over nierstenen

Wat zijn de urinewegen?

Dat zijn alle organen die zorgen voor de productie en afvloed van urine. De urinewegen bestaan uit twee nieren (productielocatie), twee nierbekkens (waar de urine wordt opgevangen), twee urineleiders (buizen van de nier tot de blaas), een blaas (opslaglocatie) en een urinebuis (plasbuis).

Wat is een niersteen (urinaire calculus)?

Het is een steen, een massa van verschillende kristallen, die in de urinewegen wordt gevormd.

Wie kan nierstenen krijgen?

Nierstenen treffen ongeveer 12% van de wereldbevolking en komen vaker voor bij mannen dan bij vrouwen in de leeftijd van 20-49 jaar.¹ De afgelopen decennia is in zowel de ontwikkelde landen als in de ontwikkelingslanden een toename van het aantal nieuwe gevallen (incidentie) vastgesteld.¹

Waarom vormen zich nierstenen?²

De belangrijste redenen hiervoor zijn onvoldoende vochtinname, voedingspatroon en (erfelijke) aanleg.

Wat zijn de symptomen van deze nierstenen?¹

Wanneer nierstenen zich naar de urinewegen verplaatsen, kunnen ze bloed in de urine (hematurie), pijn in de onderrug (nierkolieken) of urineweginfecties veroorzaken.

Wat is een nierkoliek?^3,4

Klassiek zijn de volgende symptomen tekenen van een nierkoliek:

• Plotseling begin;
• Scherpe pijn in de zij, onderrug (lumbale pijn), aan de rechter- of linkerkant, of in de onderbuik;
• Pijn die kan uitstralen naar de testikels bij mannen en de buitenste schaamlippen bij vrouwen;
• Gevoel van misselijkheid of zelfs braken;
• De patiënt is vaak onrustig vanwege de intense pijn en kan geen positie vinden waarin hij/zij zich comfortabeler voelt;
• Soms is er sprake van irritatie in de blaas (frequente drang om te urineren): dit betekent meestal dat de steen zich aan het einde van de urineleider bij de ingang van de blaas bevindt

Waarom treedt er een nierkoliek op?³

Een nierkoliek treedt op wanneer een niersteen de urinestroom in de urinewegen blokkeert. Hierdoor zetten de urinewegen boven de steen uit. Dit veroorzaakt dan de nierkoliek.

Welke bijkomende onderzoeken zijn er nodig?³

Om de oorzaak van de nierkoliek te achterhalen, kan uw arts u vragen om verschillende onderzoeken te ondergaan:

• Röntgenopname van de buik en echografie van de nieren en blaas;
• CT-scan van buik en bekken met of zonder contrastvloeistof;
• Bloedonderzoek;
• Urineonderzoek.

Hoe wordt een nierkoliek behandeld?

De eerste en belangrijkste stap is het aanpakken van de pijn, de behandeling is er in eerste instantie op gericht om deze snel te verlichten. De meest effectieve geneesmiddelen zijn niet-steroïde ontstekingsremmende middelen.^1,2 Als dit niet voldoende is, kunnen krachtigere pijnstillers op basis van morfine worden gebruikt. Een ziekenhuisopname is niet altijd noodzakelijk. De niersteen zelf wordt meestal niet met spoed behandeld.

Wanneer is een ziekenhuisopname nodig?^1,2

• Bij koorts (>38,5° C) als gevolg van een urineweginfectie.
• Bij aanhoudende pijn ondanks pijnstillers.

Hoe worden nierstenen behandeld?³

• Kleine steentjes kunnen spontaan uit worden geplast. Het is nuttig om ze te verzamelen om hun samenstelling te analyseren. Hiervoor urineert u in een koffiefilter of theezeef, bewaart u het/de steentje(s) in een bakje en volgt u de instructies van uw arts. Gooi het/de steentje(s) vooral niet weg! Er bestaan verschillende soorten nierstenen en de dieetvoorstellen worden bepaald op basis van de aard van de geanalyseerde stenen.
• Als de steen niet binnen enkele weken spontaan uit is geplast of nog steeds pijnlijk is, kan uw uroloog u adviseren om een operatie te ondergaan, waarvan de methode afhangt van de grootte, locatie en aard van de steen, en de vorm van de urinewegen.⁶

   

Er zijn verschillende soorten operaties mogelijk^3,4

• Niersteenvergruizing (extracorporale lithotripsie): hierbij wordt een machine gebruikt die schokgolven genereert die op de niersteen gericht zijn om de niersteen te breken. De fragmenten worden dan tijdens het urineren afgevoerd.
• Ureteroscopie: de chirurg gebruikt een instrument met een camera die door de natuurlijke urinewegen wordt gevoerd om de steen te verwijderen of te vernietigen, meestal met een laser.
• Percutane niersteenverwijdering (PCNL): chirurgische toegang via de rug direct in de nier (incisie van 1 cm).
• Open chirurgie via laparoscopie door incisie: uitzonderlijk geworden. Deze vorm van opereren wordt alleen toegepast wanneer er zeer grote stenen zijn ontdekt die vastzitten in de urinewegen, en als bovenstaande technieken niet haalbaar zijn.

Wat is een ureteroscopie?⁴

Deze techniek maakt het mogelijk om de niersteen via de natuurlijke (urine)weg te bereiken. Dat wordt gedaan door een kleine buis met een camera, een ureteroscoop genoemd via de urinebuis en de blaas tot aan de steen in de urineleider of het nierbekken te brengen. Uw arts kan dan de hele steen (in één stuk) verwijderen of deze breken (dit kan op verschillende manieren). Deze ingreep kan in één dag. Dit hangt af van de stenen, de vorm van de urinewegen en de toestand van de patiënt. Een ureteroscopie wordt meestal uitgevoerd onder algehele narcose. Aan het einde van de procedure kan worden besloten om een klein buisje (een enkele of dubbele J-stent) in uw urineleider achter te laten.

Wat is een percutane niersteenverwijdering?

Bij deze techniek wordt de nier via de rug aangeprikt om een direct kanaal naar het nierbekken aan te leggen. Vervolgens kan een instrument met een camera, een nefroscoop genoemd, via het kanaal worden geplaatst, zodat de nierstenen kunnen worden bekeken, zo nodig gebroken en afgevoerd. Aan het einde van de procedure wordt er vaak een drain via de huid (nefrostomie) achtergelaten. Deze operatie vindt altijd onder algehele narcose plaats. De ziekenhuisopname voor dit soort ingrepen duurt gemiddeld 2 tot 5 dagen.^5,6

Er kan besloten worden om een kleine buis (een enkele J- of dubbele J-stent) in uw urineleider te brengen. Dit kan aan het einde van een procedure of als tijdelijke oplossing als de niersteen veel klachten veroorzaakt.

Wat is een dubbele J  (of JJ)?

Een JJ-stent is een kleine buis die in uw urinewegen wordt geplaatst zonder incisie (via de natuurlijke weg). De stent wordt in de urineleider gebracht en gaat van de nier naar de blaas. Beide punten van de stent zijn gebogen, vandaar de naam dubbele J of JJ. De uroloog controleert met een radiologisch systeem of de stent goed op zijn plaats zit. De stent steekt niet uit het lichaam, is inwendig en daarom onzichtbaar. In sommige gevallen kan er een draadje zichtbaar blijven uit uw urinebuis, waarmee de chirurg de stent na enkele dagen kan verwijderen.

Ureterale JJ-stents bestaan uit verschillende materialen met verschillende starheden, waarmee tegemoet gekomen kan worden aan de behoeften van de arts en de patiënt. Als vreemd lichaam in uw urineleider kan de stent enigszins ongemak veroorzaken. Sommige stevige materialen kunnen voor meer ongemak bij de patiënt zorgen. Er is aangetoond dat hydrocoated siliconenstents het ongemak voor de patiënt en de steenaanslag van de stent kunnen verminderen.^1,2

Er zijn stents in verschillende lengtes en diameters verkrijgbaar voor korte, middellange en lange gebruiksperiodes.^3,4

Het doel van de stent is om de urine naar de blaas te laten stromen en nierkolieken te voorkomen. Daarom verwijdt de JJ-stent de urineleider, maakt hij een vlotte afvoer van steenresten mogelijk en voorkomt hij verstopping in de urineleider. Hij maakt ook genezing van het slijmvlies van de urineleider na de ingreep mogelijk.

Omdat de aanwezigheid van deze stent ervoor kan zorgen dat de urine tijdens het urineren naar boven, de nier in, stroomt, kan dit in het begin een pijnlijk gevoel veroorzaken in de flanken tijdens het plassen. Meestal raakt de nier hier na enkele dagen aan gewend. Na het plaatsen van de stent wordt aangeraden om een uur overvloedig te drinken, regelmatig te urineren en niet te forceren tijdens bij het urineren.

Normale bijwerkingen van uw stent ^6-8

• Pijn of ongemak door druk die kan toenemen tijdens het bewegen of na het urineren
• Symptomen van blaasirritatie:

– Vaak plassen

– Urine moeilijk op kunnen houden en urineverlies

– Pijnlijk of moeilijk urineren

– Het gevoel dat u uw blaas niet volledig kunt legen.

• Bloed in de urine

Vergeet niet: u hebt een vreemd voorwerp in uw lichaam dat in de weken na het inbrengen moet worden verwijderd.

Zeer zeldzame complicaties met de stent ^7,8

• Verplaatsing of losraken van de stent
• Dunne laag steenmateriaal op de stent
• Verstopping van de stent
• Schade aan het slijmvlies van de urinewegen
• Verhoogd risico op urineweginfecties

Hoe lang blijft mijn stent zitten? ^5,9

De JJ-stent is bedoeld om tijdelijk in het lichaam te worden geplaatst. Tijdens het behandelingsproces van nierstenen worden de JJ-stents, afhankelijk van het geval, enkele dagen tot enkele weken op hun plaats gelaten, waarna ze moeten worden verwijderd. Dit is een poliklinische ingreep van enkele minuten.

	Werk: Als uw baan een aanzienlijke hoeveelheid fysieke beweging vereist, kunt u pijn en ongemak ervaren in uw buik en rug.		Seks: Er zijn geen specifieke redenen om geen seks te hebben, maar u kunt wel enig ongemak ervaren tijdens seksuele activiteit. Als uw stent een draadje heeft, kunt u meer ongemak ervaren en kan de stent losraken.
	Dieet: Voedingsrichtlijnen kunnen worden voorgesteld, afhankelijk van de aard van de niersteen. Uw dieet kan hetzelfde blijven, maar zorg ervoor dat u na de ingreep voldoende drinkt (minimaal 2 liter per dag).		Sociaal leven: Uw sociale leven zal niet verstoord raken, maar u zult misschien een hogere frequentie en urgentie merken om het toilet te gebruiken.
	Beweging: Beweging kan pijn en ongemak in uw buik veroorzaken. Vermijd hevige lichaamsbeweging als er te veel bloed in uw urine zit.		Reizen: Raadpleeg uw arts voordat u op reis gaat in uw conditie om na te gaan of het veilig is. Uw stent zou uw vermogen om te reizen niet mogen beïnvloeden.

Uw stent wordt op een van onderstaande manieren vewijderd:

Als uw stent een draadje heeft, zal uw arts de stent voorzichtig verwijderen door aan het draadje te trekken.¹

Als er geen draadje is, gebruikt de arts een instrument dat een cystoscoop wordt genoemd om de stentspiraal in uw blaas vast te pakken en deze voorzichtig door de urinebuis te trekken.

U kunt enig ongemak ervaren tijdens de verwijderingsprocedure en enkele dagen nadat de stent is verwijderd mogelijk lichte pijn ervaren.^2,3

Waarom spreekt mijn chirurg over een 'metabole evaluatie'?

De vorming van nierstenen is een aandoening die zich na verloop van tijd kan ontwikkelen en zich opnieuw kan voordoen. Slechte voedingsgewoonten zijn een belangrijke oorzaak van het ontstaan van nierstenen. U kunt uw dieet wat betreft de hoeveelheid ingenomen vloeistoffen en voedingsgewoonten aanpassen om te zorgen dat de nierstenen minder snel terugkomen.¹

Na een succesvolle behandeling van nierstenen is het belangrijk om de risicofactoren die samenhangen met de oorzaak van het vormen van nierstenen te identificeren en te controleren. Dit wordt 'metabole evaluatie' genoemd.

Het risico op terugkeren van nierstenen is groot. Als patiënten geen preventiemaatregelen nemen, wordt het terugvalpercentage (secundaire niersteenformatie) geschat op 10–23% per jaar, 50% binnen 5–10 jaar en 75% binnen 20 jaar, gerekend vanaf de eerste keer dat er nierstenen bij de patiënt werden geconstateerd.²

Op basis van voedingsgewoonten, onderliggende ziekten, analyse van de verwijderde stenen en bloed-/urineonderzoeken kan de uroloog de oorzaken van de nierstenen van zijn patiënt vaststellen en corrigerende maatregelen treffen. Er kan een geneesmiddel worden voorgeschreven, maar in de meeste gevallen blijft de behandeling beperkt tot een aanpassing van het dieet. De arts zal dieetrichtlijnen opstellen en deze met gepersonaliseerde uitleg aan de patiënt overhandigen.

Soms zal het nodig zijn om deze verkennende eerstelijnsonderzoeken uit te breiden met diepgaandere onderzoeken in een gespecialiseerde omgeving.

Tot slot moeten patiënten met nierstenen hun nieren en urinewegen regelmatig laten controleren, ook als zij geen pijn hebben, bijvoorbeeld door elk jaar een echografisch onderzoek te ondergaan om een mogelijk terugkeren van de nierstenen snel te ontdekken.

Waaruit bestaat de 'metabole evaluatie'?

• Analyse van de niersteen

De analyse wordt uitgevoerd op de volledige steen of op de fragmenten die door de patiënt of uroloog zijn verzameld. 

• Dieetonderzoek

Dit geeft informatie over de eet- en drinkgewoonten van een patiënt met nierstenen. De uroloog of diëtist informeert in het bijzonder naar de hoeveelheid en aard van de genuttigde vloeistoffen, maar ook naar het aantal en de aard van zuivelproducten, de dagelijkse hoeveelheid dierlijke eiwitten (vlees, vis en schaal- en schelpdieren, eieren, verwerkte varkensproducten), de hoeveelheid zout en de consumptie van bepaalde voedingsmiddelen die een bijzonder hoog oxalaatgehalte hebben (pure chocolade en cacao, thee, walnoten en hazelnoten, spinazie, geleiproducten enz.).

• Een bloedmonster en urineonderzoek.

Vloeistoffen¹

Het is belangrijk om voldoende water te drinken. Dit verdunt uw urine en vermindert het risico op nierstenen. Als u voldoende water drinkt, kunt u ongeveer 2 liter heldere of lichtgele urine per dag verwachten.

Hoeveel moet u drinken?

• 2 liter per dag, of meer als het een warme dag is of als u een sport beoefent.

Wanneer moet u drinken?

• U moet de hele dag door regelmatig drinken.
• Ook ‘s avonds voor het slapengaan.
• En 's nachts als u wakker wordt.

Wat moet u drinken?

• Alle dranken zijn toegestaan, ofschoon (kraan)water het beste is.

Slechte voedingsgewoonten zijn een belangrijke oorzaak van calcium-, oxalaat- en nierstenen. Dieetmaatregelen betreffen zowel drank als voedsel.

Voedingsmiddelen¹

U hoeft niet op dieet te gaan, maar moet uw voedingsgewoonten aanpassen. Te veel calcium, zout, suiker, dierlijke eiwitten en voeding die de aanmaak van urinezuur stimuleert, kunnen het risico op nierstenen vergroten.

Calciuminname

• Calcium is afkomstig van zuivelproducten.
• Vermijd melk, yoghurt en verse kazen niet, maar ga voor een evenwichtige hoeveelheid – niet te veel en niet te weinig calcium.
• Uw inname moet variëren van 800 mg tot 1 gram per dag.
• Het wordt aanbevolen om 2 tot 3 porties zuivelproducten per dag te gebruiken.
• 1 portie zuivel = 1 glas melk (15 cl) = 1 potje yoghurt = 100 g roomkaas.

Zoutinname

• Te veel zout in uw voedsel verhoogt de natriurese (de hoeveelheid zout in uw urine), waardoor de hoeveelheid calcium die in uw urine wordt uitgescheiden, kan toenemen.
• Beperk uw inname van te zout voedsel en te zoute maaltijden (vleeswaren, fastfood, kant-en-klaarmaaltijden).
• Beperk de zoutinname tot 6 g/dag.
• Voeg nooit zout toe tijdens de maaltijd.

Inname van voedingsstoffen die de vorming van urinezuur kunnen bevorderen

• Het is mogelijk dat u voorgeschreven wordt om uw inname van voeding die de vorming van urinezuur in het lichaam stimuleert, te beperken: suiker, gezouten vleeswaren, orgaanvlees (zwezerik, nieren, hersenen, lever, enz.), bepaalde vissoorten (haring, tonijn, forel in olie, ansjovis, enz.) en zeevruchten.
• Eet regelmatig groenten en fruit en voldoende vezelrijke voeding.

Inname van dierlijke eiwitten

• Dierlijke eiwitten worden aangetroffen in vlees, vis, vleeswaren, gevogelte en ook in eieren en zeevruchten. 100 g vlees komt overeen met 100 g vis.
• Beperk de inname van dierlijke eiwitten en verkies eiwitten uit plantaardige bronnen.

Oxalaatinname

• Voedingsmiddelen met een hoog oxalaatgehalte moeten met mate worden gegeten, vooral chocolade en cacao.
• Ook met pinda’s, walnoten, hazelnoten, amandelen, asperges, rode biet, rabarber, spinazie, zuring, thee en vijgen is voorzichtigheid geboden.
• Vermijd overvloedige inname van vitamine C.